Ik ben niet bepaald een paarden liefhebber en ook op het schaakbord zijn ze soms imposant, dreigend, gevaarlijk en maken ze vreemde sprongen.
In een gesloten stelling, waar lopers en torens weinig kunnen uitrichten, zorgen paarden in het centrum van het schaakbord voor dreigingen. Ze springen over de barricades en zetten de aanval in. Het is helemaal gevaarlijk als zo’n paard in het middenspel weet door te dringen tot een veld op de derde (of zesde) rij in het vijandelijke kamp en gedekt wordt door een loper of een pion. In partij analyses wordt dat omschreven als een “octopus”. Vanaf deze positie dringt het paard met zijn “tentakels” door tot in het vijandelijke kamp. Een “octopus” heeft een waarde die ongeveer gelijk is aan een toren. Een bekend voorbeeld is een partij tussen twee mastodonten uit de vorige eeuw: Karpov en Kasparov. In één van hun vele partijen om het wereldkampioenschap stond na 16 zetten de stelling uit diagram 1 op het bord. Het paard (de octopus!) op d3 verhinderde de ontwikkeling van wit en bleef daar 18 zetten lang blijven staan totdat Karpov hem met de dame moest slaan om mat te voorkomen, zes zetten later gaf hij op. Het was in 1985 de beslissende partij van de WK match.
Diagram 1: Karpov – Kasparov na 16…Pd3!
De voor de hand liggende zet 17.Le2? kan niet vanwege 17…Pxf2 18.Txf2 b4.
Voor een volledige analyse van deze partij verwijs ik graag naar een YouTube film van Jan Timman. Timman spreekt ook met beide hoofdrol spelers over deze partij.
Het meest bekende en gevreesde van paarden in het schaakspel zijn de paardvorken. Een paardvork waarbij een koning en een ander stuk worden aangevallen wordt ook wel familieschaak genoemd. We hebben het allemaal al meerdere keren meegemaakt: je hebt een goed partij gespeeld en lijkt te gaan winnen maar dan zie je een paardvork over het hoofd en verliest de partij. Na enkele uren geconcentreerd schaken en met weinig tijd op de klok zie je het gevaar van het paard over het hoofd. Het is misschien een schrale troost dat dit fenomeen ook zeer regelmatig voorkomt bij hele sterke grootmeesters.
In het voorjaar worden veel schaaktoernooien georganiseerd die via internet goed te volgen zijn. Ik zag in heel veel partijen een hoofdrol voor de paarden.
Tijdens het Limburg Open 2023 speelde Machteld van Foreest in de laatste ronde met zwart tegen de sterke grootmeester Sergey A. Fedorchuk (Elo 2597). Na 41 zetten stond een gelijke stelling op het bord (zie diagram 2).
Diagram 2: Fedorchuk – Van Foreest na 41…Kf7
Fedorchuk speelde 42.Ta3? om het paard te dekken maar na 42…Txf3 kon wit niet terugslaan met de toren vanwege de dreiging 43…Pe5+. Hij ging daarom verder met 43.Kxc6 Txa3 44.bxa3 en het pionnen eindspel staat gewonnen voor zwart vanwege vrije h-pion.
Begin juni werd Norway Chess 2023 gespeeld in Stavanger. Het sterkst bezette schaaktoernooi met een gemiddelde Elo van 2755. Alleen de Noorse speler Aryan Tari had een Elo onder de 2700 (2642), alle andere spelers zaten daarboven. De puntentelling is anders dan bij andere toernooien. Een gewonnen partij is 3 punten en na een remise wordt een armageddon partij gespeeld. De winnaar krijgt 1.5 punten en de verliezer 1. Het toernooi werd lange tijd gedomineerd door Fabiano Caruana die met prachtig aanvallend spel drie partijen met het gewone speeltempo wist te winnen. In de laatste ronde verloor hij echter de gewone partij van Nakamura die daarmee ook het toernooi op zijn naam bracht. Magnus Carlsen, die de vorige 4 edities van dit toernooi had gewonnen, kwam er dit jaar niet aan te pas en werd vijfde. Tijdens de Armageddon partijen zagen ook deze super grootmeesters wel eens een paardvork over het hoofd:
In de eerste ronde speelde onze landgenoot Anish Giri tegen Nodirbek Abdusattorov en in de armageddon partij stond na 33 zetten de stelling van diagram 3 op het bord.
Diagram 3: Abdusattorov – Giri na 33.Lf3?
Zwart maakt eerst de diagonaal h1-a8 vrij door de lopers af te ruilen en slaat dan toe: 33…Lxf3 34.exf3 Txe3 en wit gaf op want na 35.Kxe3 volgt het familie schaak 35…Pd5+ met toren winst.
Een dag later speelde Giri een armageddon partij tegen Wesley So en wist weer dankzij een paardvork te winnen (zie diagram 4).
Diagram 4: Wesley So – Anish Giri na 34…Pxd4
Zwart dreigt een familieschaak op f3 dus speelt wit 35.De3? maar nu heeft zwart met 35…Pc2 een vork aan de andere kant.
In ronde 4 is het weer Abdusattorov die de armageddon partij verliest door de dreigingen van een paard. In zijn partij tegen Mamedyarov gaf hij op na 41.Pe5! (zie diagram 5)
Diagram 5: Mamedyarov – Abdusattorov na 41.Pe5
Het paard valt de toren op d7 aan en heeft een dodelijke dreiging op veld g6.
Een paar dagen later wist Mamedyarov ook Nakamura, één van de beste snelschakers ter wereld, in een armageddon partij te verrassen met een ijzersterk paard (zie diagram 6).
Diagram 6: Nakamura – Mamedyarov na 22.Dg2
Zwart pakt eerst met 22…Pxd4 zijn derde pion als compensatie voor de loper die hij achter staat en dreigt vervolgens met dat paard op c2 . Het afruilen van de torens helpt niet want na 23.Txe8+ Txe8 24.Te1 Txe1+ 25.Kxe1 De3+ staat zwart gewonnen vanwege de sterke posities van zijn paard en dame. De witte dame is overbelast want die moet het paard op d2, de loper op h3 en veld e3 blijven dekken. In de partij ging wit verder met 23.Lg4 en zwart won een kwaliteit na 23…Pc2 24.Lf3 Pe3+ 25.Txe3 Dxe3.
Tijdens het Nederlands kampioenschap (NK) 2023 was in een partij uit de eerste ronde (met gewoon speeltempo) al direct weer een hoofdrol voor het paard. In de partij tussen Dimitri Reinderman – Sipke Ernst staat na 32 zetten de positie uit diagram 7 op het bord.
Diagram 7: Dimitri Reinderman – Sipke Ernst na 32…Te2!
Wit kan de toren niet pakken want na 33.Pxe2 volgt 33…Pxe2+ met een familieschaak. Wit kan ook niets doen tegen de dreiging Txg2, hij verloor een hand vol pionnen en liet zich enkele zetten later mat zetten.
Enkele dagen later werd Ernst zelf het slachtoffer van een familieschaak tegen van Foreest (zie diagram 8).
Diagram 8: Sipke Ernst – Jorden van Foreest na 27…Pf3+!
Ernst gaf direct op want na 28.gxf3 Dg5+ 29.Kh2 Dxc1 staat zwart een kwaliteit voor.
Het gaat echter niet altijd goed met een paardvork. Dat zagen we in de play-off van de halve finale tussen Jorden van Foreest en Erwin L’ Ami waarbij wit net 37.Pf3 heeft gespeeld (zie diagram 9). Hier lijkt wit een kwaliteit te winnen want hij valt de toren op d4 en de dame op g5 aan en beide stukken kunnen met schaak genomen worden.
Diagram 9: van Foreest – L’ Ami na 37.Pf3??
Na 37…Txe4 38.Pxg5+ fxg5 39.Txe4 heeft wit een kwaliteit gewonnen en staat beter. Zwart heeft echter een andere zet 37…Dxc1! Nu wint zwart een paard na 38.Pxd4+ Txd4 39.Dxe5+ fxe5 40.Txc1
Wees dus op uw hoede voor de cavalerie in dit nieuwe seizoen. De paarden zijn, zeker in tijdnood, levensgevaarlijk!
Wat een uitgebreide column Wibo, Lekker bezig hoor!
De grootmeesters wonnen in die periode bijna elke dag een partij dankzij een oppermachtig paard. De column werd daardoor steeds langer. De documentaire van Jan Timman over de partij tussen Karpov en Kasparov met de “octopus” is zeer de moeite waard om te bekijken. Vanuit historisch perspectief, maar zeker ook schaaktechnisch zeer leerzaam.