Ik vind helpmat net zoiets als het jeukwoord concullega: een samenvoeging van concurrent en collega. Naar mijn mening is dat taalkundig gesproken een contradictie (contradictio in terminis). Je bent een concurrent of een collega. Zo is het ook met schaken waarbij je probeert de tegenstander mat te zetten, dan ga je niet helpen om zelf mat gezet te worden. Het is een (schaak) woord dat voornamelijk gebruikt wordt in de wereld van het probleemschaak. Voor deze vorm van schaken is onder de paraplu van de KNSB een bijzondere bond: Nederlandse Bond van Schaakprobleemvrienden (een goed woord voor scrabble). Deze schaakprobleemvrienden maken het zelfs nog gekker met het thema zelfmat, daarbij dwing je de tegenstander om je mat te zetten. Dat zijn stellingen die we normaal gesproken tijdens een schaakpartij niet op het bord krijgen. Het helpmat is iets wat wel in een gewone partij kan gebeuren.
We kennen waarschijnlijk allemaal een bekend voorbeeld van een helpmat, namelijk het narrenmat (1.f3 e5 2.g4 Dh4#) waarbij wit zorgt dat hij op zet twee mat gezet kan worden (zie diagram 1).
Diagram 1: na 2.g4??
Ik moest aan het helpmat denken toen ik eerder dit jaar tegen Bernhard de stelling uit diagram 2 op het bord kreeg. Gelukkig zag ik op tijd dat na 56.Kh5?? Th6# de partij met een helpmat zou eindigen. Ik speelde 56.Kg3 en bespaarde me daarmee een slapeloze nacht. Zelfs met maar een paar stukken op het bord en een pion voorsprong kan het nog mis gaan.
Diagram 2: na 55…Ta6
En de grootmeesters dan, die trappen daar toch niet in?
De stelling van diagram 3 komt uit de partij tussen Rameshbabu Praggnanandhaa – Jan Krysztof Duda (Meltwater Champions Chess Tour, 20 augustus 2022).
Diagram 3: na 54…Txh2
Wit staat gewonnen vanwege zijn extra pion op b4 en de actieve positie van zijn stukken. De computer evaluatie geeft 55.b5 (+4.0, depth 43), wit rukt op met zijn vrije pion onder dekking van zijn toren en paard. Ook 55.Kd3 (+2.5) en 55.Tg5 (+1.9) zijn goed genoeg voor de winst. Praggnanandhaa hielp zijn concullega grootmeester een handje door met het paard op het enige vluchtveld van zijn koning te gaan staan, 55.Pd3??. Waarschijnlijk met het idee om 55…Tb2 te voorkomen en tevens pion e5 aan te vallen. Duda liet zich dit helpmat niet ontgaan en gaf mat met 55…Te2#. De moraal van dit verhaal: zorg altijd voor een vluchtweg voor de koning en blokkeer de nooddeur niet!
Mooi stuk over helpmat, Wibo!
Video van de slotfase in “Pragg – Duda”
Het laatste voorbeeld deed me direct denken aan mijn partij tegen Efstathios op 31 januari 2022. We hadden in een spannende partij het pionneneindspel (met ieder nog een paard erbij) bereikt:
Hier hielp zwart met 39…Pd5 en wit had zelfs twee opties om mat te geven.
P.S.: Als iemand zelf in de reacties een diagram wil plaatsen:
[²fen]XXX[/fen]met XXX = FEN code van de stelling (het teken ² hoort er niet bij)Voor een hele partij:
[²pgn]XYZ[/pgn]met XYZ = PGN code van de partijWat Wibo “helpmat” noemt, zou ik “zelfmat” noemen. Ik herinner me heel goed precies wat ik zei nadat ik in de bewuste partij met zwart 39…Pd5 te hebben gespeeld: “Ik heb mijzelf mat gezet! Zelfs op twee verschillende manieren tegenlijk!! Ik herinner me ook heel goed de slapeloze nacht na dit hels schaakpotje met de terugkerende gedachte: “Ik moet stoppen met schaken!”
Ik zou het zo maar kunnen herleven!
Bedankt! Gunnar
🙂
Technisch gezien is de partij tussen Gunnar en Efstathios en helpmat en geen zelfmat. Als omschrijving van het thema zelfmat heb ik het volgende gevonden: Het gaat er niet om de koning van de tegenpartij mat te zetten maar wit dwingt zwart zo te spelen dat de witte koning mat komt te staan. Zwart helpt niet mee, sterker nog: zwart probeert tegen te werken!
Ik snap wel dat het voor Efstathios voelde als een zelfmat, het is je eigen schuld dat je mat gezet wordt. Misschien bied het enige troost dat het zelfs grootmeesters met een elo > 2700 kan gebeuren op een vergelijkbare manier: door met je eigen paard het enige vluchtveld te blokkeren. Ik denk dat het goed is dat je niet gestopt bent want in ronde 23 heb je revanche genomen door Gunnar met zwart te verslaan!