In het weekend van 15-16 januari 1938 organiseerden de Hoogovenschaakclub uit Beverwijk een klein weekend toernooi. Dit was het begin van wat later zou uitgroeien tot één van de grootste schaaktoernooien ter wereld. Bij het derde toernooi speelde ex-wereldkampioen Max Euwe al mee (en won) en na de oorlog werd het in 1946 een internationaal toernooi. De belangstelling voor het toernooi werd steeds groter en vanaf 1968 werd er in Wijk aan Zee gespeeld. Het Hoogovens schaaktoernooien wordt wel het “Wimbledon van het schaken” genoemd. Grootmeester Bent Larsen heeft eens gezegd dat geen schaakmeester onsterfelijk wordt als hij niet het Hoogovens schaaktoernooi heeft gewonnen. Van 1938 t/m 1999 spreken we van het Hoogovens schaaktoernooi, maar na een overname werd het tot en met 2010 het Corus toernooi en vanaf 2011 kennen we het als Tata Steel Chess Tournament. Naast het schaken zijn ook altijd sociale activiteiten georganiseerd zoals een gezamenlijke slotmaaltijd, een bonte avond met artiesten als André van Duin, Conny Vink, Johnny Kaaykamp, schaak simultaans en voetbalwedstrijden. Het toernooi heeft altijd een heel sterk deelnemers veld en een goede reputatie in de schaakwereld. Het is niet verrassend dat de lijst van toernooi winnaars veel wereldkampioenen staan: Max Euwe, Michail Botwinnik, Michail Tal, Tigran Petrosian, Boris Spasski, Anatoli Karpov, Garry Kasparov, Viswanathan Anand, Veselin Topalov, Vladimir Kramnik en Magnus Carlsen (8 keer!). De lijst bevat ook Nederlandse winnaars: Th. D van Scheltinga, Lodewijk Prins, J.H. Donner, Max Euwe, Hans Bouwmeester, Genna Sosonko, Jan Timman, Jorden van Foreest en Anish Giri.
Naast de grootmeesters kunnen alle liefhebbers deelnemen aan het toernooi. In het verleden werden speciale groepen uitgenodigd om de sport breed onder de aandacht te brengen: een vrouwen groep, het perskampioenschap, ambassade groep en de parlementariërs. Amateurs van elk niveau kunnen zich inschrijven voor vierkampen of tienkampen. De laatste jaren kennen we naast de top grootmeesters in de Masters groep ook de Challengers, in die groep spelen gevestigde spelers en veelbelovende talenten. Voor de bezoekers word elke dag live commentaar gegeven van de gespeelde partijen door sterke Nederlandse IM of GM in het nabij gelegen Café de Zon.
Dit jaar werd in januari de 86e editie van het toernooi georganiseerd met wederom een sterke bezetting. De gemiddelde rating van de Masters bedroeg 2712 met vier spelers uit de top tien waaronder regerend wereldkampioen Ding Liren. Namens Nederland deden Jorden van Foreest, Anish Giri en Max Warmerdam mee. Grote afwezig was dit jaar Magnus Carlsen. Het werd een hele spannende strijd waarbij na 13 ronden vier spelers bovenaan stond met 8,5 punten: Gukesh D, Anish Giri, Nodirbek Abdusattorov en Wei Yi. In de Tiebreak bleek Wei Yi de sterkste in de snelschaak partijen en werd uitgeroepen tot winnaar van 2024. Wereldkampioen Ding Liren stelde teleur met een 9 e plaats en een score onder de 50% (6/13). In de vierde ronde verloor hij van het jonge Indiase talent Rameshbabu Praggnanandhaa na een zeer leerzaam eindspel: Na 50…exf4 stond onderstaande stelling op het bord (zie diagram 1).
Diagram 1: na 50…exf4
Volgens de eindspel database is deze stelling gewonnen voor zwart en ook Stockfish geeft een groot voordeel. Maar is het wel zo eenvoudig als het lijkt? Wit ging hier verder met de logische zet 51.Kf3 maar 51.Kd3 is een betere verdediging. Zwart moet een goede strategie hebben om dit eindspel tot winst te voeren, probeer het maar eens.
Absolute smaakmaker was Max Warmerdam die goed tegenspel kon leveren aan de wereldtop en tijdens de partijen soms groot voordeel wist te verkrijgen. In het eindspel kwam hij duidelijk te kort en met 4 punten werd hij laatste. In ronde 9 had hij met zwart tegen Parham Maghsoodloo na 51 zetten een gewonnen stelling (zie diagram 2).
Diagram 2: na 51.e6
Diagram 3: na 53.e7
Met 51…La3! blokkeert zwart de a-lijn zodat wit na promotie van de pion op a1 niet meer de dreiging Ta8+ heeft. Tevens kan de loper de witte pion op de e-lijn stoppen. Zwart speelde 51…Ta3? waarna de a-pion niet meer te stoppen is, maar wit heeft een geweldige combinatie: 52.Txc5 a1D 53.e7 (zie diagram 3). Nu had zwart nog remise door eeuwig schaak kunnen afdwingen met 53…Db1+, maar hij dacht de pion te stoppen met 53…Dh8? en verloor door een prachtige zet van zijn tegenstander 54.Tc8!! Hij kan de toren niet nemen vanwege de paardvork 55.Pb6+ en verloor de partij.
In de 10e ronde had Warmerdam na 40 zetten met wit de stelling van diagram 4 tegen Nodirbek Absusattorov met ruim voordeel volgens de computer evaluatie (+1.7). In het vervolg van de partij verspeelde hij zijn voordeel en lange tijd bleef de stelling gelijkwaardig maar in het eindspel speelde hij 67.Lc4?? (zie diagram 5) en na 67 …Df6+! liep het mat. Na de zetten 67.Kc3 of 67.Lf5! was de stelling in evenwicht gebleven.
Diagram 4: na 40…b4
Diagram 5: na 66…Te8
In de loop der jaren zijn tijdens dit toernooi vele prachtige en historische partijen gespeeld. Jan Timman was vol lof over de partij Ljubojevic – Andersson (1976) waarbij wit in een Siciliaanse opening op zet 12 een pion offert en door vele taktische complicaties de partij weet te winnen van één van de beste verdedigende speler uit die tijd. Hans Ree was onder de indruk van de partij Vassili Ivantsjoek – Alexei Shirov (1996) met een prachtig dame offer van wit. De meest beroemde en waarschijnlijk mooiste partij is de geschiedenis boeken ingegaan als “De Parel van Wijk aan Zee”. In het toernooi van 1999 speelde Kasparov tegen Topalov deze legendarische partij die door velen gezien wordt als de beste partij ooit.
Na een scherpe opening lijkt Topalov alles onder controle te hebben in het middenspel, maar dan komt Kasparov met een verrassend toren offer 24.Txd4!!. Topalov nam het offer aan, maar later bleek dat hij beter 24…Kb6! had kunnen spelen. De stelling na het slaan van de toren 24…cxd4 (zie diagram 6) is zeer complex en is zelfs voor de computer (Stockfish 16) moeilijk te beoordelen.
Diagram 6: na 24…cxd4
De computer waardering van deze stelling is eerst in het voordeel van zwart (-1.0) en bij een diepte van 31 ply (halve zet) wordt het beoordeeld als gelijkwaardig (0.0), pas op zoekdiepte van 43 ply, na meer dan 10 minuten, geeft het programma opeens groot voordeel voor wit (+2.7). De winnende voortzetting, die door Kasparov werd gespeeld, is een tweede torenoffer 25.Te7!! Dit offer kan niet aangenomen worden want na 25…Dxe7 26.Dxd4+ loopt het mat.
In het vervolg van de partij jaagt wit de zwarte koning het halve bord rond om te eindigen op veld e1. Gedurende deze drijftocht moet wit vele prachtige zetten spelen om het voordeel te behouden. De laatste briljante zet van Kasparov in deze partij is vanuit de stelling in diagram 7.
Diagram 7: na 35…Kd1
De enige winnende zet is hier 36.Lf1!!
Na het antwoord 36…Dxf1? loopt het mat (37.Dc2+ Ke1 38.Te7+ De2 39.Dxe2#).
Topalov speelde 36…Td2 maar daarop volgde de krachtige zet 37.Td7!
Voor een uitgebreide en grondig analyse van deze partij verwijs ik graag naar Herman Grooten die op schaaksite.nl de hele partij doorneemt (Juweeltjes 4: Kasparov – Topalov – Schaaksite). Voor bovenstaande korte impressie heb ik ook dankbaar gebruik gemaakt van zijn analyses. Het is de moeite waard om de partij eens rustig na te spelen en alle taktische wendingen te doorgronden!